SRIMAD BHAGAWAD GITA CHAPTER 13

રચન: વેદ વ્યાસ

અથ ત્રયોદશો‌உધ્યાયઃ |

શ્રીભગવાનુવાચ |
ઇદં શરીરં કૌન્તેય ક્ષેત્રમિત્યભિધીયતે |
એતદ્યો વેત્તિ તં પ્રાહુઃ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ તદ્વિદઃ || 1 ||

ક્ષેત્રજ્ઞં ચાપિ માં વિદ્ધિ સર્વક્ષેત્રેષુ ભારત |
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોર્જ્ઞાનં યત્તજ્જ્ઞાનં મતં મમ || 2 ||

તત્ક્ષેત્રં યચ્ચ યાદૃક્ચ યદ્વિકારિ યતશ્ચ યત |
સ ચ યો યત્પ્રભાવશ્ચ તત્સમાસેન મે શૃણુ || 3 ||

ઋષિભિર્બહુધા ગીતં છન્દોભિર્વિવિધૈઃ પૃથક |
બ્રહ્મસૂત્રપદૈશ્ચૈવ હેતુમદ્ભિર્વિનિશ્ચિતૈઃ || 4 ||

મહાભૂતાન્યહંકારો બુદ્ધિરવ્યક્તમેવ ચ |
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ પઞ્ચ ચેન્દ્રિયગોચરાઃ || 5 ||

ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખં દુઃખં સંઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ |
એતત્ક્ષેત્રં સમાસેન સવિકારમુદાહૃતમ || 6 ||

અમાનિત્વમદમ્ભિત્વમહિંસા ક્ષાન્તિરાર્જવમ |
આચાર્યોપાસનં શૌચં સ્થૈર્યમાત્મવિનિગ્રહઃ || 7 ||

ઇન્દ્રિયાર્થેષુ વૈરાગ્યમનહંકાર એવ ચ |
જન્મમૃત્યુજરાવ્યાધિદુઃખદોષાનુદર્શનમ || 8 ||

અસક્તિરનભિષ્વઙ્ગઃ પુત્રદારગૃહાદિષુ |
નિત્યં ચ સમચિત્તત્વમિષ્ટાનિષ્ટોપપત્તિષુ || 9 ||

મયિ ચાનન્યયોગેન ભક્તિરવ્યભિચારિણી |
વિવિક્તદેશસેવિત્વમરતિર્જનસંસદિ || 10 ||

અધ્યાત્મજ્ઞાનનિત્યત્વં તત્ત્વજ્ઞાનાર્થદર્શનમ |
એતજ્જ્ઞાનમિતિ પ્રોક્તમજ્ઞાનં યદતો‌உન્યથા || 11 ||

જ્ઞેયં યત્તત્પ્રવક્ષ્યામિ યજ્જ્ઞાત્વામૃતમશ્નુતે |
અનાદિમત્પરં બ્રહ્મ ન સત્તન્નાસદુચ્યતે || 12 ||

સર્વતઃપાણિપાદં તત્સર્વતો‌உક્ષિશિરોમુખમ |
સર્વતઃશ્રુતિમલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ || 13 ||

સર્વેન્દ્રિયગુણાભાસં સર્વેન્દ્રિયવિવર્જિતમ |
અસક્તં સર્વભૃચ્ચૈવ નિર્ગુણં ગુણભોક્તૃ ચ || 14 ||

બહિરન્તશ્ચ ભૂતાનામચરં ચરમેવ ચ |
સૂક્ષ્મત્વાત્તદવિજ્ઞેયં દૂરસ્થં ચાન્તિકે ચ તત || 15 ||

અવિભક્તં ચ ભૂતેષુ વિભક્તમિવ ચ સ્થિતમ |
ભૂતભર્તૃ ચ તજ્જ્ઞેયં ગ્રસિષ્ણુ પ્રભવિષ્ણુ ચ || 16 ||

જ્યોતિષામપિ તજ્જ્યોતિસ્તમસઃ પરમુચ્યતે |
જ્ઞાનં જ્ઞેયં જ્ઞાનગમ્યં હૃદિ સર્વસ્ય વિષ્ઠિતમ || 17 ||

ઇતિ ક્ષેત્રં તથા જ્ઞાનં જ્ઞેયં ચોક્તં સમાસતઃ |
મદ્ભક્ત એતદ્વિજ્ઞાય મદ્ભાવાયોપપદ્યતે || 18 ||

પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ વિદ્ધ્યનાદિ ઉભાવપિ |
વિકારાંશ્ચ ગુણાંશ્ચૈવ વિદ્ધિ પ્રકૃતિસંભવાન || 19 ||

કાર્યકારણકર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિરુચ્યતે |
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે || 20 ||

પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુઙ્ક્તે પ્રકૃતિજાન્ગુણાન |
કારણં ગુણસઙ્ગો‌உસ્ય સદસદ્યોનિજન્મસુ || 21 ||

ઉપદ્રષ્ટાનુમન્તા ચ ભર્તા ભોક્તા મહેશ્વરઃ |
પરમાત્મેતિ ચાપ્યુક્તો દેહે‌உસ્મિન્પુરુષઃ પરઃ || 22 ||

ય એવં વેત્તિ પુરુષં પ્રકૃતિં ચ ગુણૈઃ સહ |
સર્વથા વર્તમાનો‌உપિ ન સ ભૂયો‌உભિજાયતે || 23 ||

ધ્યાનેનાત્મનિ પશ્યન્તિ કેચિદાત્માનમાત્મના |
અન્યે સાંખ્યેન યોગેન કર્મયોગેન ચાપરે || 24 ||

અન્યે ત્વેવમજાનન્તઃ શ્રુત્વાન્યેભ્ય ઉપાસતે |
તે‌உપિ ચાતિતરન્ત્યેવ મૃત્યું શ્રુતિપરાયણાઃ || 25 ||

યાવત્સંજાયતે કિંચિત્સત્ત્વં સ્થાવરજઙ્ગમમ |
ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞસંયોગાત્તદ્વિદ્ધિ ભરતર્ષભ || 26 ||

સમં સર્વેષુ ભૂતેષુ તિષ્ઠન્તં પરમેશ્વરમ |
વિનશ્યત્સ્વવિનશ્યન્તં યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ || 27 ||

સમં પશ્યન્હિ સર્વત્ર સમવસ્થિતમીશ્વરમ |
ન હિનસ્ત્યાત્મનાત્માનં તતો યાતિ પરાં ગતિમ || 28 ||

પ્રકૃત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશઃ |
યઃ પશ્યતિ તથાત્માનમકર્તારં સ પશ્યતિ || 29 ||

યદા ભૂતપૃથગ્ભાવમેકસ્થમનુપશ્યતિ |
તત એવ ચ વિસ્તારં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા || 30 ||

અનાદિત્વાન્નિર્ગુણત્વાત્પરમાત્માયમવ્યયઃ |
શરીરસ્થો‌உપિ કૌન્તેય ન કરોતિ ન લિપ્યતે || 31 ||

યથા સર્વગતં સૌક્ષ્મ્યાદાકાશં નોપલિપ્યતે |
સર્વત્રાવસ્થિતો દેહે તથાત્મા નોપલિપ્યતે || 32 ||

યથા પ્રકાશયત્યેકઃ કૃત્સ્નં લોકમિમં રવિઃ |
ક્ષેત્રં ક્ષેત્રી તથા કૃત્સ્નં પ્રકાશયતિ ભારત || 33 ||

ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞયોરેવમન્તરં જ્ઞાનચક્ષુષા |
ભૂતપ્રકૃતિમોક્ષં ચ યે વિદુર્યાન્તિ તે પરમ || 34 ||

ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે

ક્ષેત્રક્ષેત્રજ્ઞવિભાગયોગો નામ ત્રયોદશો‌உધ્યાયઃ ||13 ||