SRIMAD BHAGAWAD GITA CHAPTER 18

રચન: વેદ વ્યાસ

અથ અષ્ટાદશો‌உધ્યાયઃ |

અર્જુન ઉવાચ |
સંન્યાસસ્ય મહાબાહો તત્ત્વમિચ્છામિ વેદિતુમ |
ત્યાગસ્ય ચ હૃષીકેશ પૃથક્કેશિનિષૂદન || 1 ||

શ્રીભગવાનુવાચ |
કામ્યાનાં કર્મણાં ન્યાસં સંન્યાસં કવયો વિદુઃ |
સર્વકર્મફલત્યાગં પ્રાહુસ્ત્યાગં વિચક્ષણાઃ || 2 ||

ત્યાજ્યં દોષવદિત્યેકે કર્મ પ્રાહુર્મનીષિણઃ |
યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યમિતિ ચાપરે || 3 ||

નિશ્ચયં શૃણુ મે તત્ર ત્યાગે ભરતસત્તમ |
ત્યાગો હિ પુરુષવ્યાઘ્ર ત્રિવિધઃ સંપ્રકીર્તિતઃ || 4 ||

યજ્ઞદાનતપઃકર્મ ન ત્યાજ્યં કાર્યમેવ તત |
યજ્ઞો દાનં તપશ્ચૈવ પાવનાનિ મનીષિણામ || 5 ||

એતાન્યપિ તુ કર્માણિ સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલાનિ ચ |
કર્તવ્યાનીતિ મે પાર્થ નિશ્ચિતં મતમુત્તમમ || 6 ||

નિયતસ્ય તુ સંન્યાસઃ કર્મણો નોપપદ્યતે |
મોહાત્તસ્ય પરિત્યાગસ્તામસઃ પરિકીર્તિતઃ || 7 ||

દુઃખમિત્યેવ યત્કર્મ કાયક્લેશભયાત્ત્યજેત |
સ કૃત્વા રાજસં ત્યાગં નૈવ ત્યાગફલં લભેત || 8 ||

કાર્યમિત્યેવ યત્કર્મ નિયતં ક્રિયતે‌உર્જુન |
સઙ્ગં ત્યક્ત્વા ફલં ચૈવ સ ત્યાગઃ સાત્ત્વિકો મતઃ || 9 ||

ન દ્વેષ્ટ્યકુશલં કર્મ કુશલે નાનુષજ્જતે |
ત્યાગી સત્ત્વસમાવિષ્ટો મેધાવી છિન્નસંશયઃ || 10 ||

ન હિ દેહભૃતા શક્યં ત્યક્તું કર્માણ્યશેષતઃ |
યસ્તુ કર્મફલત્યાગી સ ત્યાગીત્યભિધીયતે || 11 ||

અનિષ્ટમિષ્ટં મિશ્રં ચ ત્રિવિધં કર્મણઃ ફલમ |
ભવત્યત્યાગિનાં પ્રેત્ય ન તુ સંન્યાસિનાં ક્વચિત || 12 ||

પઞ્ચૈતાનિ મહાબાહો કારણાનિ નિબોધ મે |
સાંખ્યે કૃતાન્તે પ્રોક્તાનિ સિદ્ધયે સર્વકર્મણામ || 13 ||

અધિષ્ઠાનં તથા કર્તા કરણં ચ પૃથગ્વિધમ |
વિવિધાશ્ચ પૃથક્ચેષ્ટા દૈવં ચૈવાત્ર પઞ્ચમમ || 14 ||

શરીરવાઙ્મનોભિર્યત્કર્મ પ્રારભતે નરઃ |
ન્યાય્યં વા વિપરીતં વા પઞ્ચૈતે તસ્ય હેતવઃ || 15 ||

તત્રૈવં સતિ કર્તારમાત્માનં કેવલં તુ યઃ |
પશ્યત્યકૃતબુદ્ધિત્વાન્ન સ પશ્યતિ દુર્મતિઃ || 16 ||

યસ્ય નાહંકૃતો ભાવો બુદ્ધિર્યસ્ય ન લિપ્યતે |
હત્વા‌உપિ સ ઇમાંલ્લોકાન્ન હન્તિ ન નિબધ્યતે || 17 ||

જ્ઞાનં જ્ઞેયં પરિજ્ઞાતા ત્રિવિધા કર્મચોદના |
કરણં કર્મ કર્તેતિ ત્રિવિધઃ કર્મસંગ્રહઃ || 18 ||

જ્ઞાનં કર્મ ચ કર્તા ચ ત્રિધૈવ ગુણભેદતઃ |
પ્રોચ્યતે ગુણસંખ્યાને યથાવચ્છૃણુ તાન્યપિ || 19 ||

સર્વભૂતેષુ યેનૈકં ભાવમવ્યયમીક્ષતે |
અવિભક્તં વિભક્તેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ સાત્ત્વિકમ || 20 ||

પૃથક્ત્વેન તુ યજ્જ્ઞાનં નાનાભાવાન્પૃથગ્વિધાન |
વેત્તિ સર્વેષુ ભૂતેષુ તજ્જ્ઞાનં વિદ્ધિ રાજસમ || 21 ||

યત્તુ કૃત્સ્નવદેકસ્મિન્કાર્યે સક્તમહૈતુકમ |
અતત્ત્વાર્થવદલ્પં ચ તત્તામસમુદાહૃતમ || 22 ||

નિયતં સઙ્ગરહિતમરાગદ્વેષતઃ કૃતમ |
અફલપ્રેપ્સુના કર્મ યત્તત્સાત્ત્વિકમુચ્યતે || 23 ||

યત્તુ કામેપ્સુના કર્મ સાહંકારેણ વા પુનઃ |
ક્રિયતે બહુલાયાસં તદ્રાજસમુદાહૃતમ || 24 ||

અનુબન્ધં ક્ષયં હિંસામનપેક્ષ્ય ચ પૌરુષમ |
મોહાદારભ્યતે કર્મ યત્તત્તામસમુચ્યતે || 25 ||

મુક્તસઙ્ગો‌உનહંવાદી ધૃત્યુત્સાહસમન્વિતઃ |
સિદ્ધ્યસિદ્ધ્યોર્નિર્વિકારઃ કર્તા સાત્ત્વિક ઉચ્યતે || 26 ||

રાગી કર્મફલપ્રેપ્સુર્લુબ્ધો હિંસાત્મકો‌உશુચિઃ |
હર્ષશોકાન્વિતઃ કર્તા રાજસઃ પરિકીર્તિતઃ || 27 ||

અયુક્તઃ પ્રાકૃતઃ સ્તબ્ધઃ શઠો નૈષ્કૃતિકો‌உલસઃ |
વિષાદી દીર્ઘસૂત્રી ચ કર્તા તામસ ઉચ્યતે || 28 ||

બુદ્ધેર્ભેદં ધૃતેશ્ચૈવ ગુણતસ્ત્રિવિધં શૃણુ |
પ્રોચ્યમાનમશેષેણ પૃથક્ત્વેન ધનંજય || 29 ||

પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચ કાર્યાકાર્યે ભયાભયે |
બન્ધં મોક્ષં ચ યા વેત્તિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી || 30 ||

યયા ધર્મમધર્મં ચ કાર્યં ચાકાર્યમેવ ચ |
અયથાવત્પ્રજાનાતિ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ રાજસી || 31 ||

અધર્મં ધર્મમિતિ યા મન્યતે તમસાવૃતા |
સર્વાર્થાન્વિપરીતાંશ્ચ બુદ્ધિઃ સા પાર્થ તામસી || 32 ||

ધૃત્યા યયા ધારયતે મનઃપ્રાણેન્દ્રિયક્રિયાઃ |
યોગેનાવ્યભિચારિણ્યા ધૃતિઃ સા પાર્થ સાત્ત્વિકી || 33 ||

યયા તુ ધર્મકામાર્થાન્ધૃત્યા ધારયતે‌உર્જુન |
પ્રસઙ્ગેન ફલાકાઙ્ક્ષી ધૃતિઃ સા પાર્થ રાજસી || 34 ||

યયા સ્વપ્નં ભયં શોકં વિષાદં મદમેવ ચ |
ન વિમુઞ્ચતિ દુર્મેધા ધૃતિઃ સા પાર્થ તામસી || 35 ||

સુખં ત્વિદાનીં ત્રિવિધં શૃણુ મે ભરતર્ષભ |
અભ્યાસાદ્રમતે યત્ર દુઃખાન્તં ચ નિગચ્છતિ || 36 ||

યત્તદગ્રે વિષમિવ પરિણામે‌உમૃતોપમમ |
તત્સુખં સાત્ત્વિકં પ્રોક્તમાત્મબુદ્ધિપ્રસાદજમ || 37 ||

વિષયેન્દ્રિયસંયોગાદ્યત્તદગ્રે‌உમૃતોપમમ |
પરિણામે વિષમિવ તત્સુખં રાજસં સ્મૃતમ || 38 ||

યદગ્રે ચાનુબન્ધે ચ સુખં મોહનમાત્મનઃ |
નિદ્રાલસ્યપ્રમાદોત્થં તત્તામસમુદાહૃતમ || 39 ||

ન તદસ્તિ પૃથિવ્યાં વા દિવિ દેવેષુ વા પુનઃ |
સત્ત્વં પ્રકૃતિજૈર્મુક્તં યદેભિઃ સ્યાત્ત્રિભિર્ગુણૈઃ || 40 ||

બ્રાહ્મણક્ષત્રિયવિશાં શૂદ્રાણાં ચ પરંતપ |
કર્માણિ પ્રવિભક્તાનિ સ્વભાવપ્રભવૈર્ગુણૈઃ || 41 ||

શમો દમસ્તપઃ શૌચં ક્ષાન્તિરાર્જવમેવ ચ |
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનમાસ્તિક્યં બ્રહ્મકર્મ સ્વભાવજમ || 42 ||

શૌર્યં તેજો ધૃતિર્દાક્ષ્યં યુદ્ધે ચાપ્યપલાયનમ |
દાનમીશ્વરભાવશ્ચ ક્ષાત્રં કર્મ સ્વભાવજમ || 43 ||

કૃષિગૌરક્ષ્યવાણિજ્યં વૈશ્યકર્મ સ્વભાવજમ |
પરિચર્યાત્મકં કર્મ શૂદ્રસ્યાપિ સ્વભાવજમ || 44 ||

સ્વે સ્વે કર્મણ્યભિરતઃ સંસિદ્ધિં લભતે નરઃ |
સ્વકર્મનિરતઃ સિદ્ધિં યથા વિન્દતિ તચ્છૃણુ || 45 ||

યતઃ પ્રવૃત્તિર્ભૂતાનાં યેન સર્વમિદં તતમ |
સ્વકર્મણા તમભ્યર્ચ્ય સિદ્ધિં વિન્દતિ માનવઃ || 46 ||

શ્રેયાન્સ્વધર્મો વિગુણઃ પરધર્મોત્સ્વનુષ્ઠિતાત |
સ્વભાવનિયતં કર્મ કુર્વન્નાપ્નોતિ કિલ્બિષમ || 47 ||

સહજં કર્મ કૌન્તેય સદોષમપિ ન ત્યજેત |
સર્વારમ્ભા હિ દોષેણ ધૂમેનાગ્નિરિવાવૃતાઃ || 48 ||

અસક્તબુદ્ધિઃ સર્વત્ર જિતાત્મા વિગતસ્પૃહઃ |
નૈષ્કર્મ્યસિદ્ધિં પરમાં સંન્યાસેનાધિગચ્છતિ || 49 ||

સિદ્ધિં પ્રાપ્તો યથા બ્રહ્મ તથાપ્નોતિ નિબોધ મે |
સમાસેનૈવ કૌન્તેય નિષ્ઠા જ્ઞાનસ્ય યા પરા || 50 ||

બુદ્ધ્યા વિશુદ્ધયા યુક્તો ધૃત્યાત્માનં નિયમ્ય ચ |
શબ્દાદીન્વિષયાંસ્ત્યક્ત્વા રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ || 51 ||

વિવિક્તસેવી લઘ્વાશી યતવાક્કાયમાનસઃ |
ધ્યાનયોગપરો નિત્યં વૈરાગ્યં સમુપાશ્રિતઃ || 52 ||

અહંકારં બલં દર્પં કામં ક્રોધં પરિગ્રહમ |
વિમુચ્ય નિર્મમઃ શાન્તો બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે || 53 ||

બ્રહ્મભૂતઃ પ્રસન્નાત્મા ન શોચતિ ન કાઙ્ક્ષતિ |
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મદ્ભક્તિં લભતે પરામ || 54 ||

ભક્ત્યા મામભિજાનાતિ યાવાન્યશ્ચાસ્મિ તત્ત્વતઃ |
તતો માં તત્ત્વતો જ્ઞાત્વા વિશતે તદનન્તરમ || 55 ||

સર્વકર્માણ્યપિ સદા કુર્વાણો મદ્વ્યપાશ્રયઃ |
મત્પ્રસાદાદવાપ્નોતિ શાશ્વતં પદમવ્યયમ || 56 ||

ચેતસા સર્વકર્માણિ મયિ સંન્યસ્ય મત્પરઃ |
બુદ્ધિયોગમુપાશ્રિત્ય મચ્ચિત્તઃ સતતં ભવ || 57 ||

મચ્ચિત્તઃ સર્વદુર્ગાણિ મત્પ્રસાદાત્તરિષ્યસિ |
અથ ચેત્ત્વમહંકારાન્ન શ્રોષ્યસિ વિનઙ્ક્ષ્યસિ || 58 ||

યદહંકારમાશ્રિત્ય ન યોત્સ્ય ઇતિ મન્યસે |
મિથ્યૈષ વ્યવસાયસ્તે પ્રકૃતિસ્ત્વાં નિયોક્ષ્યતિ || 59 ||

સ્વભાવજેન કૌન્તેય નિબદ્ધઃ સ્વેન કર્મણા |
કર્તું નેચ્છસિ યન્મોહાત્કરિષ્યસ્યવશો‌உપિ તત || 60 ||

ઈશ્વરઃ સર્વભૂતાનાં હૃદ્દેશે‌உર્જુન તિષ્ઠતિ |
ભ્રામયન્સર્વભૂતાનિ યન્ત્રારૂઢાનિ માયયા || 61 ||

તમેવ શરણં ગચ્છ સર્વભાવેન ભારત |
તત્પ્રસાદાત્પરાં શાન્તિં સ્થાનં પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતમ || 62 ||

ઇતિ તે જ્ઞાનમાખ્યાતં ગુહ્યાદ્ગુહ્યતરં મયા |
વિમૃશ્યૈતદશેષેણ યથેચ્છસિ તથા કુરુ || 63 ||

સર્વગુહ્યતમં ભૂયઃ શૃણુ મે પરમં વચઃ |
ઇષ્ટો‌உસિ મે દૃઢમિતિ તતો વક્ષ્યામિ તે હિતમ || 64 ||

મન્મના ભવ મદ્ભક્તો મદ્યાજી માં નમસ્કુરુ |
મામેવૈષ્યસિ સત્યં તે પ્રતિજાને પ્રિયો‌உસિ મે || 65 ||

સર્વધર્માન્પરિત્યજ્ય મામેકં શરણં વ્રજ |
અહં ત્વા સર્વપાપેભ્યો મોક્ષયિષ્યામિ મા શુચઃ || 66 ||

ઇદં તે નાતપસ્કાય નાભક્તાય કદાચન |
ન ચાશુશ્રૂષવે વાચ્યં ન ચ માં યો‌உભ્યસૂયતિ || 67 ||

ય ઇમં પરમં ગુહ્યં મદ્ભક્તેષ્વભિધાસ્યતિ |
ભક્તિં મયિ પરાં કૃત્વા મામેવૈષ્યત્યસંશયઃ || 68 ||

ન ચ તસ્માન્મનુષ્યેષુ કશ્ચિન્મે પ્રિયકૃત્તમઃ |
ભવિતા ન ચ મે તસ્માદન્યઃ પ્રિયતરો ભુવિ || 69 ||

અધ્યેષ્યતે ચ ય ઇમં ધર્મ્યં સંવાદમાવયોઃ |
જ્ઞાનયજ્ઞેન તેનાહમિષ્ટઃ સ્યામિતિ મે મતિઃ || 70 ||

શ્રદ્ધાવાનનસૂયશ્ચ શૃણુયાદપિ યો નરઃ |
સો‌உપિ મુક્તઃ શુભાંલ્લોકાન્પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યકર્મણામ || 71 ||

કચ્ચિદેતચ્છ્રુતં પાર્થ ત્વયૈકાગ્રેણ ચેતસા |
કચ્ચિદજ્ઞાનસંમોહઃ પ્રનષ્ટસ્તે ધનંજય || 72 ||

અર્જુન ઉવાચ |
નષ્ટો મોહઃ સ્મૃતિર્લબ્ધા ત્વત્પ્રસાદાન્મયાચ્યુત |
સ્થિતો‌உસ્મિ ગતસંદેહઃ કરિષ્યે વચનં તવ || 73 ||

સંજય ઉવાચ |
ઇત્યહં વાસુદેવસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ |
સંવાદમિમમશ્રૌષમદ્ભુતં રોમહર્ષણમ || 74 ||

વ્યાસપ્રસાદાચ્છ્રુતવાનેતદ્ગુહ્યમહં પરમ |
યોગં યોગેશ્વરાત્કૃષ્ણાત્સાક્ષાત્કથયતઃ સ્વયમ || 75 ||

રાજન્સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય સંવાદમિમમદ્ભુતમ |
કેશવાર્જુનયોઃ પુણ્યં હૃષ્યામિ ચ મુહુર્મુહુઃ || 76 ||

તચ્ચ સંસ્મૃત્ય સંસ્મૃત્ય રૂપમત્યદ્ભુતં હરેઃ |
વિસ્મયો મે મહાન્રાજન્હૃષ્યામિ ચ પુનઃ પુનઃ || 77 ||

યત્ર યોગેશ્વરઃ કૃષ્ણો યત્ર પાર્થો ધનુર્ધરઃ |
તત્ર શ્રીર્વિજયો ભૂતિર્ધ્રુવા નીતિર્મતિર્મમ || 78 ||

ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે

મોક્ષસંન્યાસયોગો નામાષ્ટાદશો‌உધ્યાયઃ || 18 ||