રચન: વેદ વ્યાસ
અથ ષષ્ઠોஉધ્યાયઃ |
શ્રીભગવાનુવાચ |
અનાશ્રિતઃ કર્મફલં કાર્યં કર્મ કરોતિ યઃ |
સ સંન્યાસી ચ યોગી ચ ન નિરગ્નિર્ન ચાક્રિયઃ || 1 ||
યં સંન્યાસમિતિ પ્રાહુર્યોગં તં વિદ્ધિ પાંડવ |
ન હ્યસંન્યસ્તસંકલ્પો યોગી ભવતિ કશ્ચન || 2 ||
આરુરુક્ષોર્મુનેર્યોગં કર્મ કારણમુચ્યતે |
યોગારૂઢસ્ય તસ્યૈવ શમઃ કારણમુચ્યતે || 3 ||
યદા હિ નેન્દ્રિયાર્થેષુ ન કર્મસ્વનુષજ્જતે |
સર્વસંકલ્પસંન્યાસી યોગારૂઢસ્તદોચ્યતે || 4 ||
ઉદ્ધરેદાત્મનાત્માનં નાત્માનમવસાદયેત |
આત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ || 5 ||
બન્ધુરાત્માત્મનસ્તસ્ય યેનાત્મૈવાત્મના જિતઃ |
અનાત્મનસ્તુ શત્રુત્વે વર્તેતાત્મૈવ શત્રુવત || 6 ||
જિતાત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય પરમાત્મા સમાહિતઃ |
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ તથા માનાપમાનયોઃ || 7 ||
જ્ઞાનવિજ્ઞાનતૃપ્તાત્મા કૂટસ્થો વિજિતેન્દ્રિયઃ |
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે યોગી સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ || 8 ||
સુહૃન્મિત્રાર્યુદાસીનમધ્યસ્થદ્વેષ્યબન્ધુષુ |
સાધુષ્વપિ ચ પાપેષુ સમબુદ્ધિર્વિશિષ્યતે || 9 ||
યોગી યુઞ્જીત સતતમાત્માનં રહસિ સ્થિતઃ |
એકાકી યતચિત્તાત્મા નિરાશીરપરિગ્રહઃ || 10 ||
શુચૌ દેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય સ્થિરમાસનમાત્મનઃ |
નાત્યુચ્છ્રિતં નાતિનીચં ચૈલાજિનકુશોત્તરમ || 11 ||
તત્રૈકાગ્રં મનઃ કૃત્વા યતચિત્તેન્દ્રિયક્રિયાઃ |
ઉપવિશ્યાસને યુઞ્જ્યાદ્યોગમાત્મવિશુદ્ધયે || 12 ||
સમં કાયશિરોગ્રીવં ધારયન્નચલં સ્થિરઃ |
સંપ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં સ્વં દિશશ્ચાનવલોકયન || 13 ||
પ્રશાન્તાત્મા વિગતભીર્બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ |
મનઃ સંયમ્ય મચ્ચિત્તો યુક્ત આસીત મત્પરઃ || 14 ||
યુઞ્જન્નેવં સદાત્માનં યોગી નિયતમાનસઃ |
શાન્તિં નિર્વાણપરમાં મત્સંસ્થામધિગચ્છતિ || 15 ||
નાત્યશ્નતસ્તુ યોગોஉસ્તિ ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ |
ન ચાતિસ્વપ્નશીલસ્ય જાગ્રતો નૈવ ચાર્જુન || 16 ||
યુક્તાહારવિહારસ્ય યુક્તચેષ્ટસ્ય કર્મસુ |
યુક્તસ્વપ્નાવબોધસ્ય યોગો ભવતિ દુઃખહા || 17 ||
યદા વિનિયતં ચિત્તમાત્મન્યેવાવતિષ્ઠતે |
નિઃસ્પૃહઃ સર્વકામેભ્યો યુક્ત ઇત્યુચ્યતે તદા || 18 ||
યથા દીપો નિવાતસ્થો નેઙ્ગતે સોપમા સ્મૃતા |
યોગિનો યતચિત્તસ્ય યુઞ્જતો યોગમાત્મનઃ || 19 ||
યત્રોપરમતે ચિત્તં નિરુદ્ધં યોગસેવયા |
યત્ર ચૈવાત્મનાત્માનં પશ્યન્નાત્મનિ તુષ્યતિ || 20 ||
સુખમાત્યન્તિકં યત્તદ્બુદ્ધિગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ |
વેત્તિ યત્ર ન ચૈવાયં સ્થિતશ્ચલતિ તત્ત્વતઃ || 21 ||
યં લબ્ધ્વા ચાપરં લાભં મન્યતે નાધિકં તતઃ |
યસ્મિન્સ્થિતો ન દુઃખેન ગુરુણાપિ વિચાલ્યતે || 22 ||
તં વિદ્યાદ્દુઃખસંયોગવિયોગં યોગસંજ્ઞિતમ |
સ નિશ્ચયેન યોક્તવ્યો યોગોஉનિર્વિણ્ણચેતસા || 23 ||
સંકલ્પપ્રભવાન્કામાંસ્ત્યક્ત્વા સર્વાનશેષતઃ |
મનસૈવેન્દ્રિયગ્રામં વિનિયમ્ય સમન્તતઃ || 24 ||
શનૈઃ શનૈરુપરમેદ્બુદ્ધ્યા ધૃતિગૃહીતયા |
આત્મસંસ્થં મનઃ કૃત્વા ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત || 25 ||
યતો યતો નિશ્ચરતિ મનશ્ચઞ્ચલમસ્થિરમ |
તતસ્તતો નિયમ્યૈતદાત્મન્યેવ વશં નયેત || 26 ||
પ્રશાન્તમનસં હ્યેનં યોગિનં સુખમુત્તમમ |
ઉપૈતિ શાન્તરજસં બ્રહ્મભૂતમકલ્મષમ || 27 ||
યુઞ્જન્નેવં સદાત્માનં યોગી વિગતકલ્મષઃ |
સુખેન બ્રહ્મસંસ્પર્શમત્યન્તં સુખમશ્નુતે || 28 ||
સર્વભૂતસ્થમાત્માનં સર્વભૂતાનિ ચાત્મનિ |
ઈક્ષતે યોગયુક્તાત્મા સર્વત્ર સમદર્શનઃ || 29 ||
યો માં પશ્યતિ સર્વત્ર સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ |
તસ્યાહં ન પ્રણશ્યામિ સ ચ મે ન પ્રણશ્યતિ || 30 ||
સર્વભૂતસ્થિતં યો માં ભજત્યેકત્વમાસ્થિતઃ |
સર્વથા વર્તમાનોஉપિ સ યોગી મયિ વર્તતે || 31 ||
આત્મૌપમ્યેન સર્વત્ર સમં પશ્યતિ યોஉર્જુન |
સુખં વા યદિ વા દુઃખં સ યોગી પરમો મતઃ || 32 ||
અર્જુન ઉવાચ |
યોஉયં યોગસ્ત્વયા પ્રોક્તઃ સામ્યેન મધુસૂદન |
એતસ્યાહં ન પશ્યામિ ચઞ્ચલત્વાત્સ્થિતિં સ્થિરામ || 33 ||
ચઞ્ચલં હિ મનઃ કૃષ્ણ પ્રમાથિ બલવદ્દૃઢમ |
તસ્યાહં નિગ્રહં મન્યે વાયોરિવ સુદુષ્કરમ || 34 ||
શ્રીભગવાનુવાચ |
અસંશયં મહાબાહો મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ |
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે || 35 ||
અસંયતાત્મના યોગો દુષ્પ્રાપ ઇતિ મે મતિઃ |
વશ્યાત્મના તુ યતતા શક્યોஉવાપ્તુમુપાયતઃ || 36 ||
અર્જુન ઉવાચ |
અયતિઃ શ્રદ્ધયોપેતો યોગાચ્ચલિતમાનસઃ |
અપ્રાપ્ય યોગસંસિદ્ધિં કાં ગતિં કૃષ્ણ ગચ્છતિ || 37 ||
કચ્ચિન્નોભયવિભ્રષ્ટશ્છિન્નાભ્રમિવ નશ્યતિ |
અપ્રતિષ્ઠો મહાબાહો વિમૂઢો બ્રહ્મણઃ પથિ || 38 ||
એતન્મે સંશયં કૃષ્ણ છેત્તુમર્હસ્યશેષતઃ |
ત્વદન્યઃ સંશયસ્યાસ્ય છેત્તા ન હ્યુપપદ્યતે || 39 ||
શ્રીભગવાનુવાચ |
પાર્થ નૈવેહ નામુત્ર વિનાશસ્તસ્ય વિદ્યતે |
ન હિ કલ્યાણકૃત્કશ્ચિદ્દુર્ગતિં તાત ગચ્છતિ || 40 ||
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાનુષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ |
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે યોગભ્રષ્ટોஉભિજાયતે || 41 ||
અથવા યોગિનામેવ કુલે ભવતિ ધીમતામ |
એતદ્ધિ દુર્લભતરં લોકે જન્મ યદીદૃશમ || 42 ||
તત્ર તં બુદ્ધિસંયોગં લભતે પૌર્વદેહિકમ |
યતતે ચ તતો ભૂયઃ સંસિદ્ધૌ કુરુનન્દન || 43 ||
પૂર્વાભ્યાસેન તેનૈવ હ્રિયતે હ્યવશોஉપિ સઃ |
જિજ્ઞાસુરપિ યોગસ્ય શબ્દબ્રહ્માતિવર્તતે || 44 ||
પ્રયત્નાદ્યતમાનસ્તુ યોગી સંશુદ્ધકિલ્બિષઃ |
અનેકજન્મસંસિદ્ધસ્તતો યાતિ પરાં ગતિમ || 45 ||
તપસ્વિભ્યોஉધિકો યોગી જ્ઞાનિભ્યોஉપિ મતોஉધિકઃ |
કર્મિભ્યશ્ચાધિકો યોગી તસ્માદ્યોગી ભવાર્જુન || 46 ||
યોગિનામપિ સર્વેષાં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના |
શ્રદ્ધાવાન્ભજતે યો માં સ મે યુક્તતમો મતઃ || 47 ||
ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે
આત્મસંયમયોગો નામ ષષ્ઠોஉધ્યાયઃ ||6 ||
અથ ષષ્ઠોஉધ્યાયઃ |
શ્રીભગવાનુવાચ |
અનાશ્રિતઃ કર્મફલં કાર્યં કર્મ કરોતિ યઃ |
સ સંન્યાસી ચ યોગી ચ ન નિરગ્નિર્ન ચાક્રિયઃ || 1 ||
યં સંન્યાસમિતિ પ્રાહુર્યોગં તં વિદ્ધિ પાંડવ |
ન હ્યસંન્યસ્તસંકલ્પો યોગી ભવતિ કશ્ચન || 2 ||
આરુરુક્ષોર્મુનેર્યોગં કર્મ કારણમુચ્યતે |
યોગારૂઢસ્ય તસ્યૈવ શમઃ કારણમુચ્યતે || 3 ||
યદા હિ નેન્દ્રિયાર્થેષુ ન કર્મસ્વનુષજ્જતે |
સર્વસંકલ્પસંન્યાસી યોગારૂઢસ્તદોચ્યતે || 4 ||
ઉદ્ધરેદાત્મનાત્માનં નાત્માનમવસાદયેત |
આત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ || 5 ||
બન્ધુરાત્માત્મનસ્તસ્ય યેનાત્મૈવાત્મના જિતઃ |
અનાત્મનસ્તુ શત્રુત્વે વર્તેતાત્મૈવ શત્રુવત || 6 ||
જિતાત્મનઃ પ્રશાન્તસ્ય પરમાત્મા સમાહિતઃ |
શીતોષ્ણસુખદુઃખેષુ તથા માનાપમાનયોઃ || 7 ||
જ્ઞાનવિજ્ઞાનતૃપ્તાત્મા કૂટસ્થો વિજિતેન્દ્રિયઃ |
યુક્ત ઇત્યુચ્યતે યોગી સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ || 8 ||
સુહૃન્મિત્રાર્યુદાસીનમધ્યસ્થદ્વેષ્યબન્ધુષુ |
સાધુષ્વપિ ચ પાપેષુ સમબુદ્ધિર્વિશિષ્યતે || 9 ||
યોગી યુઞ્જીત સતતમાત્માનં રહસિ સ્થિતઃ |
એકાકી યતચિત્તાત્મા નિરાશીરપરિગ્રહઃ || 10 ||
શુચૌ દેશે પ્રતિષ્ઠાપ્ય સ્થિરમાસનમાત્મનઃ |
નાત્યુચ્છ્રિતં નાતિનીચં ચૈલાજિનકુશોત્તરમ || 11 ||
તત્રૈકાગ્રં મનઃ કૃત્વા યતચિત્તેન્દ્રિયક્રિયાઃ |
ઉપવિશ્યાસને યુઞ્જ્યાદ્યોગમાત્મવિશુદ્ધયે || 12 ||
સમં કાયશિરોગ્રીવં ધારયન્નચલં સ્થિરઃ |
સંપ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં સ્વં દિશશ્ચાનવલોકયન || 13 ||
પ્રશાન્તાત્મા વિગતભીર્બ્રહ્મચારિવ્રતે સ્થિતઃ |
મનઃ સંયમ્ય મચ્ચિત્તો યુક્ત આસીત મત્પરઃ || 14 ||
યુઞ્જન્નેવં સદાત્માનં યોગી નિયતમાનસઃ |
શાન્તિં નિર્વાણપરમાં મત્સંસ્થામધિગચ્છતિ || 15 ||
નાત્યશ્નતસ્તુ યોગોஉસ્તિ ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ |
ન ચાતિસ્વપ્નશીલસ્ય જાગ્રતો નૈવ ચાર્જુન || 16 ||
યુક્તાહારવિહારસ્ય યુક્તચેષ્ટસ્ય કર્મસુ |
યુક્તસ્વપ્નાવબોધસ્ય યોગો ભવતિ દુઃખહા || 17 ||
યદા વિનિયતં ચિત્તમાત્મન્યેવાવતિષ્ઠતે |
નિઃસ્પૃહઃ સર્વકામેભ્યો યુક્ત ઇત્યુચ્યતે તદા || 18 ||
યથા દીપો નિવાતસ્થો નેઙ્ગતે સોપમા સ્મૃતા |
યોગિનો યતચિત્તસ્ય યુઞ્જતો યોગમાત્મનઃ || 19 ||
યત્રોપરમતે ચિત્તં નિરુદ્ધં યોગસેવયા |
યત્ર ચૈવાત્મનાત્માનં પશ્યન્નાત્મનિ તુષ્યતિ || 20 ||
સુખમાત્યન્તિકં યત્તદ્બુદ્ધિગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ |
વેત્તિ યત્ર ન ચૈવાયં સ્થિતશ્ચલતિ તત્ત્વતઃ || 21 ||
યં લબ્ધ્વા ચાપરં લાભં મન્યતે નાધિકં તતઃ |
યસ્મિન્સ્થિતો ન દુઃખેન ગુરુણાપિ વિચાલ્યતે || 22 ||
તં વિદ્યાદ્દુઃખસંયોગવિયોગં યોગસંજ્ઞિતમ |
સ નિશ્ચયેન યોક્તવ્યો યોગોஉનિર્વિણ્ણચેતસા || 23 ||
સંકલ્પપ્રભવાન્કામાંસ્ત્યક્ત્વા સર્વાનશેષતઃ |
મનસૈવેન્દ્રિયગ્રામં વિનિયમ્ય સમન્તતઃ || 24 ||
શનૈઃ શનૈરુપરમેદ્બુદ્ધ્યા ધૃતિગૃહીતયા |
આત્મસંસ્થં મનઃ કૃત્વા ન કિંચિદપિ ચિન્તયેત || 25 ||
યતો યતો નિશ્ચરતિ મનશ્ચઞ્ચલમસ્થિરમ |
તતસ્તતો નિયમ્યૈતદાત્મન્યેવ વશં નયેત || 26 ||
પ્રશાન્તમનસં હ્યેનં યોગિનં સુખમુત્તમમ |
ઉપૈતિ શાન્તરજસં બ્રહ્મભૂતમકલ્મષમ || 27 ||
યુઞ્જન્નેવં સદાત્માનં યોગી વિગતકલ્મષઃ |
સુખેન બ્રહ્મસંસ્પર્શમત્યન્તં સુખમશ્નુતે || 28 ||
સર્વભૂતસ્થમાત્માનં સર્વભૂતાનિ ચાત્મનિ |
ઈક્ષતે યોગયુક્તાત્મા સર્વત્ર સમદર્શનઃ || 29 ||
યો માં પશ્યતિ સર્વત્ર સર્વં ચ મયિ પશ્યતિ |
તસ્યાહં ન પ્રણશ્યામિ સ ચ મે ન પ્રણશ્યતિ || 30 ||
સર્વભૂતસ્થિતં યો માં ભજત્યેકત્વમાસ્થિતઃ |
સર્વથા વર્તમાનોஉપિ સ યોગી મયિ વર્તતે || 31 ||
આત્મૌપમ્યેન સર્વત્ર સમં પશ્યતિ યોஉર્જુન |
સુખં વા યદિ વા દુઃખં સ યોગી પરમો મતઃ || 32 ||
અર્જુન ઉવાચ |
યોஉયં યોગસ્ત્વયા પ્રોક્તઃ સામ્યેન મધુસૂદન |
એતસ્યાહં ન પશ્યામિ ચઞ્ચલત્વાત્સ્થિતિં સ્થિરામ || 33 ||
ચઞ્ચલં હિ મનઃ કૃષ્ણ પ્રમાથિ બલવદ્દૃઢમ |
તસ્યાહં નિગ્રહં મન્યે વાયોરિવ સુદુષ્કરમ || 34 ||
શ્રીભગવાનુવાચ |
અસંશયં મહાબાહો મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ |
અભ્યાસેન તુ કૌન્તેય વૈરાગ્યેણ ચ ગૃહ્યતે || 35 ||
અસંયતાત્મના યોગો દુષ્પ્રાપ ઇતિ મે મતિઃ |
વશ્યાત્મના તુ યતતા શક્યોஉવાપ્તુમુપાયતઃ || 36 ||
અર્જુન ઉવાચ |
અયતિઃ શ્રદ્ધયોપેતો યોગાચ્ચલિતમાનસઃ |
અપ્રાપ્ય યોગસંસિદ્ધિં કાં ગતિં કૃષ્ણ ગચ્છતિ || 37 ||
કચ્ચિન્નોભયવિભ્રષ્ટશ્છિન્નાભ્રમિવ નશ્યતિ |
અપ્રતિષ્ઠો મહાબાહો વિમૂઢો બ્રહ્મણઃ પથિ || 38 ||
એતન્મે સંશયં કૃષ્ણ છેત્તુમર્હસ્યશેષતઃ |
ત્વદન્યઃ સંશયસ્યાસ્ય છેત્તા ન હ્યુપપદ્યતે || 39 ||
શ્રીભગવાનુવાચ |
પાર્થ નૈવેહ નામુત્ર વિનાશસ્તસ્ય વિદ્યતે |
ન હિ કલ્યાણકૃત્કશ્ચિદ્દુર્ગતિં તાત ગચ્છતિ || 40 ||
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાનુષિત્વા શાશ્વતીઃ સમાઃ |
શુચીનાં શ્રીમતાં ગેહે યોગભ્રષ્ટોஉભિજાયતે || 41 ||
અથવા યોગિનામેવ કુલે ભવતિ ધીમતામ |
એતદ્ધિ દુર્લભતરં લોકે જન્મ યદીદૃશમ || 42 ||
તત્ર તં બુદ્ધિસંયોગં લભતે પૌર્વદેહિકમ |
યતતે ચ તતો ભૂયઃ સંસિદ્ધૌ કુરુનન્દન || 43 ||
પૂર્વાભ્યાસેન તેનૈવ હ્રિયતે હ્યવશોஉપિ સઃ |
જિજ્ઞાસુરપિ યોગસ્ય શબ્દબ્રહ્માતિવર્તતે || 44 ||
પ્રયત્નાદ્યતમાનસ્તુ યોગી સંશુદ્ધકિલ્બિષઃ |
અનેકજન્મસંસિદ્ધસ્તતો યાતિ પરાં ગતિમ || 45 ||
તપસ્વિભ્યોஉધિકો યોગી જ્ઞાનિભ્યોஉપિ મતોஉધિકઃ |
કર્મિભ્યશ્ચાધિકો યોગી તસ્માદ્યોગી ભવાર્જુન || 46 ||
યોગિનામપિ સર્વેષાં મદ્ગતેનાન્તરાત્મના |
શ્રદ્ધાવાન્ભજતે યો માં સ મે યુક્તતમો મતઃ || 47 ||
ઓં તત્સદિતિ શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુનસંવાદે
આત્મસંયમયોગો નામ ષષ્ઠોஉધ્યાયઃ ||6 ||
No comments:
Post a Comment